HÜCRE ORGANELLERİ
ENDİPLAZMİK RETİKULUM
İlk kez 1945 yılında Porter, Claude ve Fullam tarafından tanımlanmıştır. Hücre içinde, düzensiz ağ biçiminde, çapları ~ 400 - 700 Ao arasında değişen, sarnıç ve keseler sistemidir. Duvarları tek katlı membranla çevrilmiş olup, kanallari birbirleriile anoztomozlaşarak uzun dallı tubulus yapısı gösterirler. Hücrenin toplam hacmının% 20'sini kapsarlar. ıçinde çeşitli enzimler bulundurur. Protein, lipidve steroid sentezinin yapıldığı hücre içi organelidirler. Endoplazmik retikulum Granülsüz ve Garanülü olarak 2 çeşittir.
Granülsüz ER
Boyları kısa tübülüslerin, sıkça ve birbirleri ile anoztomozlaşarakoluşturdukları, ince ağ biçimindeki yapilardır. Golgi kompleksi ile ilişkili çalıştıklarından, sarnıçları, bu organele çok yakın bulunur. Sadece (enzim, .. vb) madde iletimi ile görevlidirler
Granüllü ER
Tübülüslerının yüzeylerinde, düzenli Aralıklarla yerleşmiş ribozomlar (ribonukleoprotein tanecikleri) dizilmiştir. Hücre içinde yapılan proteinin sentezi ve
iletimi ile ilgili organellerdendir.
Ribozom
Hücre içinde milyonlarca sayıda bulunan, ~ 120 - 150 Ao çapındaki yapılar olup,
serbest ribozom ve endoplazmik retikuluma bağlı ribozom olarak 2 çeşittir,
Serbest ribozom sitoplazma içinde, monomer ya da poliribozom halinde
bulunabilirler.Yapısı, % 65 RNA ve % 35 su içerir.mRNA ve tRNA aracılığıyla
taşınan amino asitler, yeni özel amino asit zincirleri,ribozomlar aracılığıyla
oluşturulur.60s ve 40 s olarak 2 kısımdan oluşmuşlardır.Hücrenin protein
üretimi ile ilgili organelleridir. Ribozom ile, hücrenin yapmak istediği protein
sentezi,bir dizi işlem ile başarılır.
GOLGİ KOMPLEKSİ
Boyları ve sayıları hücrenin tipine ve salgı aktivitesine göre değişir.Golgi kompleksi,
hücre bölünmesi sırasında parçalanır ve daha sonra tekrar oluşur.
Eğimli konumda bulunan sarnıçların çekirdeğe bakan konveksyüzüne proksimal
yüz ya da cis, diğer konkav yüzüne distal yüz yada trans adı verilir.Hücre içinde,
çekirdeğe yakın konumda veçevresinde vesiküller bulunan, 3 -15 adetyassı
keselerin (sarnıç, cisterna) birbiri üstüne sıralanması ile oluşan, lamelli yapıya
sahip bir organeldir.Hafif eğimli sarnıçların, ortaları basık, kenarları genişlemiş
şekildedir.Konkav yüzdeki sarnıçlar mannoz-6-fosfat reseptörlerinden zenginken,
orta sarnıçlar N-asetilglukozamin transferaz ve NADP'tan, konveks yüzdeki sarnıçlar
ise asitfosfataz, tiyamin pirofosfataz ve galaksil transferaz enzimlerinden zengindir.
Proksimal ve distal yüzler birbirlerinden farklı yapı vefonksiyona sahiptir.Distal
yüzdekisarnıçları çevreleyen unit zar, proksimal'dekilerdendaha kalın olup
hücre zarına benzer yapıdadır Golgi kompleksi (3) Granüllü endoplazmik
retikulumdan kopan taşıyıcıveziküller (transport vesicles), Golgi kompleksinin
proksimal olan konveks yüzü ile kaynaşır.Kaynaşmanın olduğu bu yüze,
şekillenme yüzü (forming face)adı verilir.Golgiye taşınan veziküllerin içerikleri
daha sonrakisarnıçların periferik olan genişlemiş bölümlerindeen az 200 kez
konsantre edilir.Golgi kompleksi içindeki bu işlemler, iyonların osmatikderecelerine
bağlı olarak suyun uzaklaştırılması olduğundan,konsantrasyon için enerji gerek değildir.
Golgi kompleksi içinde işlemden geçirilmiş veolgunlaştırılmış olan salgı vezikülleri
ve yeni oluşanprimer lizozomlar distal yüzden koparak ayrılırlar.Bu nedenle,
bu yüze olgunlaşma yüzü (maturation face) adı verilir.Böylece Golgi kompleksi
içinde olgunlaşma aşaması geçiren proteinler glikozillenme,sülfatlanma ve proteoliz
gibi bir dizi değişmeye uğrarlar. Golgi kompleksi içinde, glikoproteinlere bağlanacak
olanoligosakkaritlerin terminal ucuna N-asetil glukozamin,galaktoz, fruktoz ve siyalik
asit gibi şeker molekülleri bağlanması (glikolizleştirme), glikosiltransferaz enzimleri
tarafından gerçekleşir.
Ayrıca, hücre içi salgılarından, kondroidin sülfat, keratan sülfat gibi sülfatlı
bileşiklere sülfatların bağlanması (sülfatlaştırma), sülfotransferazlar ile
Golgi kompleksi içinde olur.
LİZOZOM
Sindirimden sorumlu, hücre içi organelleridir.Lizozomların PH'sı 5 tir ve yaklaşık
50 çeşit protolitik enzim ve tüm hidrolitikleri (proteazez, lipazez, nukleazez,
glikosidazez, fosfatazes,sulfatazes) içerir.Çapları ~ 0.2 - 0.6 mikron kadardır ve
unit zarla çevrilidirler. Hücrenin toplam hacmının % 0.2 - 0.5'ini kapsar ve sayısı
200 kadardır.Primer (yeni oluşmuş), sekonder ve telelizozom olmak uzere, üç
çeşittir.
Lizozomların görevleri
1- Hücre tarafından fagotite edilen materyali (heterofajı) ya da hücre içine girmiş
mikroorganizmaları sindirir.
2- Hücrede eskimiş olan hücre içi organellerin ortadan kaldırılmasını sağlar.
3- Hücre tarafından sentez edilen fakat kullanılmayan salgı granüllerinin bir
bölümünü (krinofajı) sindirerek sekresyon regülasyonunda rol alır.
Lizozomlar bazı durumlarda, içeriklerinin hidrolitik özelliklerinin azalması
nedeni ile içinde bulundurdukları materyali sindiremez duruma gelirler.
Bu durumdaki lizozomlara artık cisimcik (residual body) adı verilir
MİTOKONDRİA
İlk kez 1902 yılında Benda tarafından tanımlanmıştır.Hücre içinde yavaş sinozoidal
hareket gösterirler.Hücre organelleri içinde en büyük olanıdır ve ışık mikroskobu ile
görülebilecek büyüklüktedir.Şekil ve büyüklüklerini değiştirebilen, bölünerekçoğalabilen,
biraraya gelerek kaynaşabilen bir organeldir.Mitokondria kandine özgü DNA'ya
(mitocondrial DNA = mtDNA) sahip bir organeldir.Yaşam süresi (karaciğer hücrelerinde)
20 gün kadardır.Oval uzun ve silindirik benzeri şekildedir. uzunluğu 2 mm ve çapı
500 nm dir. Mitokondria (2) iç zarı ise ~ 5 nm kalınlığındadır.Mitokondrianın iç
zarı daha az geçirgendir ve % 20 lipid, % 80 protein yapısındadır.Mitokondria'nın
iç zarı, krista (crista mitokondrialis) ve/veya tubulus (tubulus mitokondrialis) adı
verilen içe doğru çıkıntılar şeklinde lameller yapı gösterir.Kristalar üzerinde ise,
yapılarında solunum yapan enzimler taşıyan sitokrom'lar bulunmaktadır.Kristaların
yapısı, mitokondrianın bulunduğu hücrelere göre yapısal değişiklik gösterir.
KAYNAKÇA: https://home.anadolu.edu.tr/
~sozkutuk/hucre_organeller.pdf